در هفته های اخیر مناطق شرقی عربستان همچون قطیف و عوامیه، شرایط ناآرام و ملتهبی را به خود دیده است. در این مدت تظاهرات های متعددی علیه نظام حاكم در عربستان در این مناطق برگزار شده است. اعتراض هایی كه البته با سركوب گسترده از سوی نیروهای امنیتی روبرو شده كه در مواردی حتی به كشتن معترضان انجامیده است.

گرچه عربستان از جمله كشورهایی نبود كه در یك سال اخیر شاهد اعتراض های سراسری و گسترده علیه حكومت این كشور باشد، اما طی یكسال گذشته مناطق شرقی این كشور، كم و بیش شاهد ناآرامی ها و اعتراض ها علیه حكومت آل سعود بر این كشور بوده است.

این مناطق بیشتر شیعه نشین هستند. شیعیان عربستان كه دستكم 10 درصد این كشور را تشكیل می دهند همواره زیر فشارها و تبعیض های رسمی و غیررسمی بوده اند. هرچند وضعیت شیعیان عربستان طی یك دهه اخیر و پس از نشستن 'عبدالله بن عبدالعزیز' بر تخت پادشاهی اندكی بهبود پیدا كرده اما هنوز شیعیان عربستانی فاصله میان جایگاه خود و دیگر شهروندان سعودی را بالا می دانند و البته خیزش های یك سال اخیر در جهان عرب را فرصتی برای بیان خواسته هایشان یافته اند.

اعتراض شیعیان ساكن مناطق شرقی عربستان زمانی برای حاكمان این كشور نگران كننده می شود كه بیشتر منابع عظیم نفتی عربستان در این منطقه قرار دارد. این كشور بزرگترین صادركننده نفت در جهان است و هرگونه اختلال در فرایند تولید و صادرات این ماده خام حیاتی، نه تنها بر وضعیت اقتصادی و سیاسی عربستان تاثیر می گذارد كه می تواند بحران بزرگی نیز در عرصه اقتصاد بین الملل ایجاد كند.

شاید همین اهمیت باعث شده كه سعودی ها هرنوع حركت اعتراضی در مناطق شرقی این كشور را بصورت گسترده سركوب كنند.

سركوب مردم شرق عربستان و جلوگیری از برپایی تظاهرات مسالمت آمیز در این مناطق در حالی است كه حكومت ریاض پیش قراول فشار به حكومت سوریه است و از مقام های این كشور می خواهد به آنچه سركوب و خشونت علیه معترضان می خوانند، پرهیز كنند و به مخالفان اجازه اعتراض بدهند.

گرچه ناآرامی ها در مناطق شرقی عربستان بعید است الزاما نتایجی همچون تغییر رژیم سیاسی در این كشور را رقم بزند، اما تردیدی نیست كه تنیده شدن صدای اعتراض در كشوری كه نماد محافظه كاری در جهان عرب و پیش قراول دفاع از ساختار سنتی پادشاهی در كشورهای عربی است، می تواند نقطه عطفی در آغاز تغییرات تدریجی در این كشور باشد.

حكومت عربستان طی یك سال اخیر علاوه بر اقدامات امنیتی، تلاش كرده با اصلاحات سیاسی بسیار محدود (نظیر اعطای حق رای و كاندیداتوری به زنان)، وعده‌ی ایجاد اشتغال، اعطای حقوق بیكاری و حتی توزیع وسیع پول و هدایا در میان مردم از وقوع اعتراض های گسترده در این كشور جلوگیری كند.

جامعه عربستان طی سال های اخیر شاهد تغییرات بسیار جدی در شكل و بافت و صورت بندی های خود بوده است كه باعث شده عربستان را اندك اندك از كشوری با فرهنگ سنتی و محافظه كارانه خارج كند و شكلی جدید به آن بدهد كه با گذشته اش فاصله بسیار زیاد دارد. رشد طبقه متوسط شهرنشین، افزایش شمار افراد تحصیل كرده و سیر صعودی استفاده از وسایل ارتباطی جدید همچون اینترنت، تغییر سبك زندگی و... مظاهر اصلی تحولات اجتماعی اخیر در عربستان بوده است.

در صورتی كه نظام سیاسی حاكم بر عربستان نتواند همپای تحولات اجتماعی در این كشور حركت كند و تغییری در عملكرد و كاركردها و ساختار سیاسی سنتی این كشور ایجاد نكند، ممكن است این كشور در آینده ای نه چندان دور شاهد نوعی شكاف میان دولت و ملت شود كه در جای خود می تواند عامل تغییرات ریشه ای و مهمی در ساختار سیاسی این كشور شود. به عبارت دیگر ممكن است این تغییرات اجتماعی در آینده، تغییرات سیاسی سهمگینی را در این كشور سبب شود.

آتش زیر خاكستر بهترین اصطلاح برای توصیف وضعیت سیاسی و اجتماعی در عربستان است. آتش زیرخاكستر، آتشی است كه به چشم نمی آید ولی اگر بادی بوزد، شراره ای می شود كه درمی گیرد و می سوزاند.

تحقیق**9930**1358